Skip Ribbon Commands
Skip to main content

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nam năm 1945

Lịch sử - Văn hóa  
Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nam năm 1945
Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nam kể từ khi bắt đầu đến khi giành thắng lợi hoàn toàn diễn ra trong 5 ngày (từ 20 đến 24/8), đó là kết quả của một quá trình chuẩn bị đầy đủ về tư tưởng và tổ chức chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Hà Nam.

…Đầu năm 1945, Hồng quân Liên Xô đã quét sạch phát xít Đức ra khỏi đất nước, tiếp tục truy kích chúng đến hang ổ Đức Quốc xã. Trên mặt trận Thái Bình Dương, phát xít Nhật cũng đang bị đẩy vào tình thế khốn cùng. Ở Đông Dương, mâu thuẫn giữa Nhật - Pháp đã gay gắt tới cực điểm. Thực dân Pháp đang nung nấu quyết tâm khôi phục lại quyền thống trị của chúng ở xứ Đông Dương. Trong giờ phút nguy khốn, để tránh mối hậu họa bị quân Pháp đánh vào sau lưng khi quân Đồng minh kéo vào, Nhật phải làm cuộc đảo chính hất cẳng Pháp, độc chiếm Đông Dương vào đêm 9/3/1945.

Trước tình hình trong nước và thế giới chuyển biến hết sức mau lẹ, ngay đêm 9/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng tại huyện Từ Sơn (Bắc Ninh) do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng chủ trì. Sau khi phân tích tình hình mọi mặt, Hội nghị nhận định: Cuộc đảo chính Nhật - Pháp đã tạo ra một tình hình khủng hoảng chính trị sâu sắc, làm cho những điều kiện của cuộc khởi nghĩa vũ trang đi đến chín muồi nhanh chóng.

cmt8_1-09_32_47_597.jpg

Ngày 19/8/1945, tại Quảng trường Nhà hát Lớn, hàng vạn người dân Thủ đô dự Lễ mít tinh chào mừng Ủy ban Quân quản. Ảnh: Tư liệu TTXVN

Hội nghị chủ trương phát động cao trào kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ, làm tiền đề cho cuộc khởi nghĩa. Nội dung của Hội nghị đã được thể hiện trong Chỉ thị "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta". Chỉ thị quan trọng này đã chỉ đạo hoạt động của toàn Đảng, toàn dân trong cao trào kháng Nhật cứu nước.

Tháng 4/1945, tại nhà của vợ chồng đồng chí Phạm Văn Hoán, bên bờ sông Đào, thôn Ngọc Động, xã Hoàng Đạo Đông (Duy Tiên) đồng chí Lê Thành, Lê Quang Tuấn, Trần Quyết cùng một số đồng chí cán bộ các huyện, tổ chức Hội nghị để bàn kế hoạch chỉ đạo phong trào cách mạng trong tỉnh và cử ra Ban Cán sự lâm thời có 5 đồng chí: Lê Thành, Lê Quang Tuấn, Trần Quyết, Lê Hồ, Phạm Sĩ Phú, do đồng chí Lê Thành làm Trưởng ban. Hội nghị Ngọc Động có ý nghĩa rất to lớn, đã lập lại được cơ quan lãnh đạo Đảng tỉnh Hà Nam sau gần 4 năm bị địch phá vỡ. Từ đây các cơ sở Đảng và các tổ chức Việt Minh ở các huyện đã có bộ tham mưu trực tiếp lãnh đạo.

Để kiện toàn Ban Cán sự Đảng các tỉnh, Xứ ủy Bắc Kỳ cử đồng chí Hà Kế Tấn, Xứ ủy viên về trực tiếp phụ trách phong trào cách mạng tỉnh Nam Định và Hà Nam.

Ngày 18/6/1945, Ban Cán sự đã huy động quần chúng, tổ chức cuộc mít tinh tại chợ Dầu (Phù Đê - Kim Bảng), có trương băng, cờ đỏ sao vàng, phân phát truyền đơn, diễn thuyết, hô hào chống thóc tạ, chống sưu cao thuế nặng, vạch mặt Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim và bọn Việt gian bán nước; kêu gọi đồng bào tham gia Việt Minh đuổi Nhật cứu nước, cứu nhà. Cuộc mít tinh biến thành cuộc biểu tình tuần hành vũ trang thị uy, gây tiếng vang rộng lớn và được báo Cứu Quốc đưa tin.

cmt8_2-09_32_47_722.jpg

Những ngày tháng Tám năm 1945 sôi sục ở Hà Nội. Ảnh: TTXVN

Trong tình thế sôi động này, ở tại cơ sở Vãng Sơn, ấp Thọ Cầu (Kim Bảng), Ban Cán sự Đảng tỉnh Hà Nam chăm chú nghe đài theo dõi tình hình. Trưa ngày 13/8/1945, khi biết tin phát xít Nhật đã đầu hàng quân Đồng minh không điều kiện, các đồng chí đã nghĩ ngay tới Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta của Trung ương Đảng, tiên đoán giờ phút này là thời cơ tốt nhất để giành chính quyền. Đồng chí Lê Thành, Trưởng ban đã trao đổi và thống nhất trong toàn Ban Cán sự, cấp tốc triệu tập Hội nghị Ban Cán sự mở rộng và cũng là Hội nghị đại biểu Việt Minh tỉnh quyết định kế hoạch Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn tỉnh Hà Nam.

Hội nghị được mở tại thôn Lũng Xuyên (Yên Bắc - Duy Tiên), quê hương của đồng chí Nguyễn Hữu Tiến, cái nôi của phong trào cách mạng tỉnh Hà Nam. Hội nghị họp trong hai ngày (15 và 16/8/1945), mỗi huyện cử từ 3 đến 5 đại biểu là cán bộ chủ chốt. Trước khi đi dự Hội nghị tỉnh, các đồng chí đã chuẩn bị kế hoạch triệu tập Hội nghị của huyện để triển khai Nghị quyết mới.

Để bảo đảm cho việc chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền được tốt, Ban Cán sự đảng và Ủy ban Quân sự Cách mạng tỉnh đã phân công phụ trách và trực tiếp chỉ huy khởi nghĩa ở từng huyện. Đồng chí Lê Thành, phụ trách huyện Kim Bảng, đồng chí Lê Quang Tuấn, phụ trách huyện Lý Nhân, đồng chí Trần Quyết, phụ trách xây dựng kế hoạch quân sự cho khởi nghĩa giành chính quyền của tỉnh, huyện Thanh Liêm và Ý Yên, đồng chí Minh Phú, phụ trách huyện Bình Lục, đồng chí Lưu Quang Bích phụ trách huyện Duy Tiên.

Ngày 17/8/1945, đồng chí Lê Thành quyết định giao cho mỗi huyện một số đạn súng trường, thắt lưng và bao đạn. Các đại biểu ra về mang theo niềm tin và ý chí quyết tâm thực hiện Nghị quyết với hiệu quả cao nhất.

Sáng ngày 20/8/1945 như một sự thống nhất hành động, cả ba huyện Duy Tiên, Lý Nhân, Kim Bảng đã nhất tề vùng lên khởi nghĩa.

Đúng 10 giờ, một hồi kèn vang lên, dưới lá cờ đỏ sao vàng, đội quân cách mạng vũ trang tiến vào huyện đường đóng tại Điệp Sơn. Đến cổng chính, đồng chí chỉ huy cho nổ một băng tiểu liên giòn giã làm hiệu lệnh, lực lượng ở các hướng tràn vào huyện đường. Tên đội và lính cơ hoảng hốt định chống cự, nhưng trước sức mạnh áp đảo của đội quân cách mạng, chúng phải nộp vũ khí. Toàn bộ chính quyền tay sai nhanh chóng đầu hàng, giao sổ sách, ấn tín cho cách mạng.

Ở Lý Nhân, tình hình có phức tạp hơn. Huyện lỵ đóng ở Nga Khê phía bắc huyện, sát đê sông Hồng, nước lên to trên mức báo động 3. Ở đây có quân Nhật và các kho thóc mà Nhật để ở các đình chùa xung quanh huyện lỵ.

Hội nghị đã quyết định, sáng sớm ngày 20/8/1945, lực lượng khởi nghĩa sẽ tập trung ở chợ Nẻ trước cổng huyện. Đồng chí Trân chỉ huy lực lượng vũ trang bất ngờ đột nhập, nhanh chóng bắt tên tri huyện và tước vũ khí bọn lính cơ. Một bộ phận khác do đồng chí Thiện chỉ huy sẵn sàng đối phó với quân Nhật. Đông đảo quần chúng cách mạng bao vây bên ngoài làm áp lực.

Tối ngày 20/8, Ban lãnh đạo và Ủy ban Quân sự Cách mạng huyện Lý Nhân đã tổ chức cuộc họp, thống nhất cùng nhau phải giữ vững đê điều, để phòng nước lụt, bảo vệ nhân dân, xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng, cán bộ Việt Minh trong huyện phải gương mẫu phục vụ nhân dân.

Vào lúc 17 giờ ngày 20/8/1945, sau phát súng lệnh nổ vang, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền huyện Kim Bảng đã nổ ra. Các mũi tiến công chủ động linh hoạt, áp đảo quan lại, binh lính, chúng hoảng sợ không dám chống cự. Tên Huyện trưởng Trần Gia Thoại phải cúi đầu nộp dấu ấn, hạ vũ khí đầu hàng. Lực lượng cách mạng đã thu được 5 súng trường, 1 súng bắn chim và 1 súng lục. Chính quyền lâm thời tổ chức ngay một cuộc mít tinh mừng chiến thắng.

Khoảng 7 giờ sáng ngày 22/8/1945, hàng ngàn quần chúng trong huyện Bình Lục mang băng, cờ, biểu ngữ, gậy gộc, giáo mác, có lực lượng tự vệ hỗ trợ, từ nhiều hướng tiến về bao vây huyện đường. Trước khí thế sục sôi cách mạng của quần chúng, Huyện trưởng Bình Lục vội đầu hàng, nộp dấu ấn, sổ sách, vũ khí cho Ủy ban Khởi nghĩa.

Tại thôn Thượng Tổ, Ban Cán sự Việt Minh họp kiểm điểm tình hình mọi mặt và quyết định khởi nghĩa vào ngày 24/8 để cùng phối hợp lực lượng khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh lỵ ở thị xã Phủ Lý. Vào hồi 5 giờ sáng ngày 24/8, hơn một ngàn tự vệ cùng đông đảo quần chúng cách mạng tiến về tập kết tại cơ sở Thượng Tổ. Sau khi lực lượng cách mạng bao vây chính quyền địch ở thị xã Phủ Lý, bọn ngụy quyền ở Thanh Liêm khiếp nhược trước thế lực của Cách mạng, vội vã đầu hàng.

Tại thị xã Phủ Lý, trên đà thắng lợi của khởi nghĩa ở các huyện. Ban Cán sự Đảng, Ủy ban Quân sự Cách mạng tập trung chỉ đạo giành chính quyền tỉnh. Lúc này tin thắng lợi ở các tỉnh dồn dập truyền về, càng thúc giục, cổ vũ phong trào cách mạng trong tỉnh quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ.

dinh_lung_xuyen-09_32_47_816.jpg

Đình Lũng Xuyên, xã Yên Bắc (Duy Tiên) - Di tích lịch sử cấp quốc gia. Ảnh: Thế Trang

Chính quyền của địch trong tỉnh Hà Nam đã bị đập tan, nhân dân phấn khởi vui mừng. Đúng 10 giờ sáng ngày 24/8, cuộc mít tinh khổng lồ khoảng 5 vạn người dự được tổ chức tại sân vận động thị xã Phủ Lý để chào mừng khởi nghĩa thắng lợi, chào mừng Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời được thành lập. Đồng chí Lê Thành, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Hà Nam, công bố 10 chính sách của Việt Minh, kêu gọi nhân dân ra sức ủng hộ cách mạng.

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nam kể từ khi bắt đầu đến khi giành thắng lợi hoàn toàn diễn ra trong 5 ngày (từ 20 đến 24/8), đó là kết quả của một quá trình chuẩn bị đầy đủ về tư tưởng và tổ chức chỉ đạo của Đảng bộ tỉnh Hà Nam. Trong suốt 15 năm hoạt động liên tục, kiên cường, trải qua những bước thăng trầm của lịch sử, có những lúc tổ chức của Đảng bị phá vỡ, nhiều cán bộ, đảng viên bị địch bắt, số còn lại phần lớn bị mất liên lạc với cấp trên. 

Mặc dù đảng bộ còn rất ít đảng viên, nhưng do nắm vững đường lối cách mạng của Đảng, lại được nhân dân hết lòng đùm bọc, che chở, đảng viên đã kiên trì tuyên truyền, giác ngộ, tổ chức quần chúng đấu tranh, tìm mọi cách khôi phục lại các cơ sở của Đảng để làm hạt nhân lãnh đạo phong trào. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng bộ Hà Nam được Xứ ủy luôn luôn quan tâm chỉ đạo và cử cán bộ về tăng cường giúp cho Đảng bộ mau chóng trưởng thành.


Theo Lịch sử Đảng bộ tỉnh Hà Nam tập I (1927 - 1975)   

Theo baohanam.com.vn